Po zakończeniu postępowania przygotowawczego sprawa może trafić do sądu, jeśli organ prowadzący – prokurator lub Policja – uzna, że zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Z chwilą wniesienia aktu oskarżenia, czyli formalnego pisma inicjującego kolejne stadium postępowania, gospodarzem postępowania staje się sąd. Cała procedura, która znajdzie zastosowanie, uregulowana jest w Kodeksie postępowania karnego. W zależności od stopnia złożoności, etap sądowy może trwać nawet przez kilka lat.
Po tym, jak do sądu wpłynie akt oskarżenia, następuje doręczenie jego odpisu oskarżonemu. Od tej chwili ma prawo złożyć swoje wnioski dowodowe. Sąd wyznacza termin rozprawy, a w sprawach bardziej skomplikowanych lub większej wagi może również wyznaczyć posiedzenie, w trakcie którego ustali ze stronami i ewentualnie pełnomocnikiem oskarżonego organizację czynności procesowych. Na tym etapie postępowania stronami jest oskarżyciel, którym najczęściej jest prokurator.
Po tym, jak do sądu wpłynie akt oskarżenia, następuje doręczenie jego odpisu oskarżonemu. Od tej chwili ma prawo złożyć swoje wnioski dowodowe. Sąd wyznacza termin rozprawy, a w sprawach bardziej skomplikowanych lub większej wagi może również wyznaczyć posiedzenie, w trakcie którego ustali ze stronami i ewentualnie pełnomocnikiem oskarżonego organizację czynności procesowych. Na tym etapie postępowania stronami jest oskarżyciel, którym najczęściej jest prokurator.
Rozprawa a posiedzenie
Co do zasady, wyroki w sprawach karnych zapadają po przeprowadzeniu rozprawy. W pewnych sytuacjach możliwe jest jednak wydanie wyroku na posiedzeniu.
Zgodnie z artykułem 95 § 1 Kodeksu postępowania karnego, sąd orzeka na rozprawie w wypadkach wskazanych w ustawie, a w innych – na posiedzeniu. Orzeczenia wydawane na posiedzeniu mogą zapadać również na rozprawie.
W sytuacji, gdy ustawa nie wymaga orzekania na rozprawie, sąd orzeka na posiedzeniu. Czynności sądowe niebędące orzekaniem mogą być prowadzone wyłącznie na posiedzeniach, i to tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje taką możliwość. Skierowanie sprawy do rozstrzygnięcia na posiedzeniu przyspiesza działania i umożliwia szybsze jej zakończenie.
Obligatoryjne skierowanie sprawy przez prezesa sądu na posiedzenie ma miejsce, gdy:
Zgodnie z artykułem 95 § 1 Kodeksu postępowania karnego, sąd orzeka na rozprawie w wypadkach wskazanych w ustawie, a w innych – na posiedzeniu. Orzeczenia wydawane na posiedzeniu mogą zapadać również na rozprawie.
W sytuacji, gdy ustawa nie wymaga orzekania na rozprawie, sąd orzeka na posiedzeniu. Czynności sądowe niebędące orzekaniem mogą być prowadzone wyłącznie na posiedzeniach, i to tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje taką możliwość. Skierowanie sprawy do rozstrzygnięcia na posiedzeniu przyspiesza działania i umożliwia szybsze jej zakończenie.
Obligatoryjne skierowanie sprawy przez prezesa sądu na posiedzenie ma miejsce, gdy:
- prokurator złożył wniosek o orzeczenie środków zabezpieczających;
- zachodzi potrzeba rozważenia kwestii warunkowego umorzenia postępowania;
- do aktu oskarżenia dołączono wniosek o skazanie bez przeprowadzenia rozprawy lub złożył go prokurator (art. 339 § 1 k.p.k.).
Przebieg rozprawy sądowej
Rozprawa karna rozpoczyna się od ogłoszenia aktu oskarżenia. Następnie sąd pyta oskarżonego, czy rozumie zarzuty, czy przyznaje się do winy i czy chce wyrazić swój stosunek do oskarżenia.
Podczas rozprawy sąd przeprowadza postępowanie dowodowe － odbiera wyjaśnienia od oskarżonego i przesłuchuje świadków. Strony mogą składać własne wnioski dowodowe. Sąd dopuści je, o ile uzna je za zasadne.
Nierzadko proces może się składać z wielu rozpraw, w trakcie których analizowane są kolejne dowody. W trakcie rozprawy strony muszą wykonywać wszystkie polecenia sędziego. Nieuprzejme odnoszenie się do niego może zostać potraktowane jako znieważenie, za co sędzia może nałożyć karę pieniężną.
Cała rozprawa jest na bieżąco protokołowana przez protokolanta. Zapisuje on postawione pytania i odpowiedzi, jakich udzielili świadkowie i biegli, wyjaśnienia składane przez osoby przesłuchiwane, decyzje porządkowe wydawane przez sędziego. Protokół musi precyzyjnie odzwierciedlać przebieg rozprawy, bo w razie gdyby sprawa trafiła do apelacji, sąd drugiej instancji zbada treść protokołu. Uczestnicy rozprawy zajmują ustalone miejsca na sali rozpraw.
Sędzia przewodniczący zajmuje miejsce środkowe za stołem sędziowskim, a pozostali członkowie składu orzekającego zajmują miejsca obok przewodniczącego. Protokolant zajmuje miejsce przy stole sędziowskim po lewej stronie sądu. Prokurator lub inny oskarżyciel zajmują miejsce przed stołem sędziowskim po prawej stronie, a oskarżony – po lewej stronie sądu. Interwenient uboczny zajmuje miejsce obok strony, do której przystąpił.
Podczas rozprawy sąd przeprowadza postępowanie dowodowe － odbiera wyjaśnienia od oskarżonego i przesłuchuje świadków. Strony mogą składać własne wnioski dowodowe. Sąd dopuści je, o ile uzna je za zasadne.
Nierzadko proces może się składać z wielu rozpraw, w trakcie których analizowane są kolejne dowody. W trakcie rozprawy strony muszą wykonywać wszystkie polecenia sędziego. Nieuprzejme odnoszenie się do niego może zostać potraktowane jako znieważenie, za co sędzia może nałożyć karę pieniężną.
Cała rozprawa jest na bieżąco protokołowana przez protokolanta. Zapisuje on postawione pytania i odpowiedzi, jakich udzielili świadkowie i biegli, wyjaśnienia składane przez osoby przesłuchiwane, decyzje porządkowe wydawane przez sędziego. Protokół musi precyzyjnie odzwierciedlać przebieg rozprawy, bo w razie gdyby sprawa trafiła do apelacji, sąd drugiej instancji zbada treść protokołu. Uczestnicy rozprawy zajmują ustalone miejsca na sali rozpraw.
Sędzia przewodniczący zajmuje miejsce środkowe za stołem sędziowskim, a pozostali członkowie składu orzekającego zajmują miejsca obok przewodniczącego. Protokolant zajmuje miejsce przy stole sędziowskim po lewej stronie sądu. Prokurator lub inny oskarżyciel zajmują miejsce przed stołem sędziowskim po prawej stronie, a oskarżony – po lewej stronie sądu. Interwenient uboczny zajmuje miejsce obok strony, do której przystąpił.
Skład sądu w sprawie karnej
Zasadą jest, że w pierwszej instancji sąd rozstrzyga sprawy w składzie jednoosobowym. Oznacza to, że na rozprawie jest tylko jeden sędzia zawodowy. Do rozstrzygania szczególnie skomplikowanych spraw może zostać powołany skład złożony z trzech sędziów zawodowych.
W niektórych sprawach przy stole sędziowskim pojawiają się także ławnicy, czyli przedstawiciele społeczeństwa, którzy biorą udział w wydawaniu wyroków. Ławnicy w zakresie orzekania są niezawiśli i – jak sędziowie zawodowi – podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Przy rozstrzyganiu spraw ławnicy mają równe prawa z sędziami. W odróżnieniu od sędziów, ławnik nie może jednak przewodniczyć rozprawie i naradzie, jak również (w zasadzie) wykonywać czynności poza rozprawą.
- Dwóch ławników wraz z sędzią zawodowym rozstrzygają w pierwszej instancji sprawy o zbrodnie, czyli przestępstwa, za które minimalną karą jest kara 3 lat pozbawienia wolności.
- W sprawach o przestępstwa za popełnienie, których grozi kara dożywotniego pozbawienia wolności orzeka dwóch sędziów zawodowych i trzech ławników.
Zakończenie postępowania karnego
Postępowanie przed sądem I instancji najczęściej kończy się wyrokiem skazującym lub uniewinniającym. Jeżeli żadna ze stron nie zaskarży wyroku, uprawomocni się on. Każda ze stron może złożyć apelację, o ile uzna, że rozstrzygnięcie nie jest dla niej satysfakcjonujące.